Zijn mensen met autisme ongevoelig?

Soms lijken mensen met autisme compleet ongevoelig omdat ze niet emotioneel reageren op een aangrijpende gebeurtenis. Daar zijn verschillende verklaringen voor.

Een eerste mogelijke verklaring ligt in het niet aanvoelen van de zintuiglijke signalen van het eigen lichaam of daar geen betekenis aan kunnen geven. In eerste instantie lijken mensen met autisme dan ongevoelig op het moment zelf, omdat het erg verwarrend kan zijn om je eigen lichaamssignalen niet te vatten, maar vaak leidt dit op een later moment tot een ware explosie. Zo kan het lijken dat een kind met autisme een leuk spel aan het spelen is, maar plots uitbarst in woede omdat het de opbouwende stress misschien niet voelde of niet die betekenis kon geven aan allerlei zintuiglijke prikkels van het eigen lichaam. Een volwassen man met autisme getuigt: ‘Ik merk pas op het eind van de dag hoe die voor mij verlopen is. Aan de hand van mijn smartwatch die mijn hartslag registreert en bijhoudt, kan ik zien of ik eerder een stressvolle of toch een ontspannende dag heb gehad. Op het moment zelf merk ik dat niet.’

Een tweede mogelijke verklaring voor die afwezigheid van emotionele reacties is dat iemand met autisme zoveel mentale energie moet stoppen in het puur intellectueel en cognitief begrijpen van wat er hem of haar overkomt, dat er geen mentale ruimte meer is voor de emotionele kant van de zaak. Neem het voorbeeld van Karel (zie 'Zij vertellen...'). Het is mogelijk dat hij zo bezig is met te proberen om de gebeurtenis van het overlijden te begrijpen (wie? waarom? hoe? wanneer? en wat nu?) dat zijn brein al op volle toeren draait en de emotionele kant van de zaak er niet meer bij kan. We zien vaak dat de emoties pas loskomen wanneer de zaken zuiver intellectueel begrepen zijn. Mensen met autisme reageren emotioneel vaak vertraagd op gebeurtenissen. Zo kan een kind met autisme pas ’s avonds thuis overstuur reageren op iets dat ’s ochtends op school is gebeurd. De emotie komt pas uren en soms zelfs dagen of weken later omdat pas dan alle stukjes van de puzzel op hun plaats gevallen zijn.

Maar schijnbaar ongevoelig reageren kan ook slechts camouflage zijn. Waar sommige mensen met autisme, vooral zij met een jongere ontwikkelingsleeftijd, heel rechtlijnig en direct zijn in hun gevoelsuitingen (wat van binnen zit, komt onverbloemd naar buiten), proberen anderen gevoelens te maskeren. Ze laten hun verdriet, angst of stress niet zien aan anderen, hoewel ze die dus wel ervaren. Om sociaal wenselijk gedrag te laten zien, uit angst om met hun gevoelens anderen te kwetsen, zonder rekening te houden met de context. De klassieke vraag ‘hoe gaat het met je?’ is daarom niet zo eenvoudig te beantwoorden voor mensen met autisme. Vaak wordt ze standaard beantwoord met ‘goed’, terwijl je gevoelens camoufleren bij je beste vriend of dokter misschien niet nodig is. Maar anderen gaan hun meest persoonlijke gevoelens aan de bakker vertellen als die de vraag stelt en camoufleren dus net wat te weinig.

Een laatste reden voor een schijnbaar ongevoelige reactie zit niet zozeer in het ervaren of herkennen van emoties, maar in die te uiten. Verwonderlijk is dat natuurlijk niet. Autisme wordt immers voornamelijk gekenmerkt door kwalitatieve tekorten inzake communicatie. Het valt dan ook te verwachten dat bij personen met autisme ook de ontwikkeling van communicatie van emoties minder vlot verloopt. Iemand met autisme wordt vaak alleen begrepen door de ouders die zijn of haar specifieke gevoelsuitingen hebben leren ontcijferen. Voor vreemden zijn de gevoelsuitingen van mensen met autisme vaak onbegrijpelijk en verwarrend. En dat geldt ook voor mensen met autisme die begaafd en verbaal zijn. ‘Hij moet het maar zeggen als hij zich niet goed voelt’, is vaak (veel te) hoog gegrepen.